آیه 50 سوره غافر

قالُوا أَ وَ لَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا بَلى‌ قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ (50)

چون خزنه جهنم كلام ايشان را استماع كنند:

قالُوا أَ وَ لَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ‌: گويند بر وجه سرزنش بر تعطيل استجابت دعا و الزام حجت: آيا نبود در دنيا كه آمدند به شما، رُسُلُكُمْ بِالْبَيِّناتِ‌: پيغمبران فرستاده شده به شما به حجتهاى روشن و دليلهاى هويدا بر ثبوت توحيد. قالُوا بَلى‌: گويند بلى آمدند به او اظهار دعوت كردند و معجزات بينه نمودند لكن ما تكذيب ايشان كرديم و اطاعت آنها ننموديم. قالُوا فَادْعُوا: گويند خازنان از روى يأس آنها از اجابت دعا پس بخوانيد خداى را تخفيف عذاب نمائيد كه ما مرخص نيستيم براى شما دعا كنيم، پس اهل جهنم اگرچه دانند دعاى ايشان نتيجه ندارد اما به جهت عدم طاقت بر آتش فرياد و زارى كنند، وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ‌: و نيست دعاى كفار كه اهل جهنمند، إِلَّا فِي ضَلالٍ‌: مگر در ضياع و بطلان و عدم اجابت آن.

وَ إِذْ يَتَحاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا نَصِيباً مِنَ النَّارِ (47) قالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُلٌّ فِيها إِنَّ اللَّهَ قَدْ حَكَمَ بَيْنَ الْعِبادِ (48) وَ قالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْماً مِنَ الْعَذابِ (49) قالُوا أَ وَ لَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا بَلى‌ قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلالٍ (50)

ترجمه‌

و هنگاميكه مجادله ميكنند در آتش پس ميگويند زير دستان بآنانكه سركشى نمودند همانا ما بوديم براى شما پيروان پس آيا شما هستيد كفايت كنندگان از ما مقدارى از آتش را

گويند آنانكه سركشى نمودند همانا ما همگى در آنيم همانا خدا بتحقيق حكم كرد ميان بندگان‌

و گويند كسانيكه در آتشند بمأمورين امور جهنّم بخوانيد پروردگارتان را تخفيف دهد بما در روزى از عذاب‌

گويند آيا نبود امر از اين قرار كه مى‌آمدند نزد شما پيغمبرانتان با معجزات گويند آرى چنين بود گويند پس بخوانيد و نيست خواندن كافران مگر در نابودى و بى‌ثمرى.

تفسير

خداوند متعال به پيغمبر خود دستور فرموده كه يادآورى فرمايد براى كفّار كه جمعى رئيس و جمعى مرئوس بودند منازعه و مجادله و مشاجره سركشان و اتباع آنها را در جهنّم باين تقريب كه ضعفاء و زير دستان از كفّار بزبردستان و سركشان آنها ميگويند ما در دنيا از اتباع شما بوديم و در نتيجه حمايت و پيروى از شما باين روز افتاديم اگر شما ميتوانيد مقدارى از عذاب ما را تحمّل يا دفع كنيد سزاوار است با ما اين كمك را بجبران خدمات ما بشما در دنيا بنمائيد و آنها جواب ميگويند مگر شما نمى‌بينيد ما هم مثل شما در عذاب جهنّم ميباشيم و خدا بين ما و اهل حق حكم فرموده و ما مستحق جهنّم شديم اين چه توقّع بيجائى است كه شما از ما داريد ما اگر كارى از دستمان برآيد براى خودمان ميكنيم و متّفقا هر دو دسته متوسّل بملائكه موكّلين جهنّم ميشوند و استدعا مينمايند كه ايشان از خدا بخواهند بقدر يكروز از روزهاى دنيا در عذاب آنها تخفيفى دهد تا آنكه افاقه‌اى براى آنها باشد ايشان در جواب ميگويند آيا قصّه از اين قرار نبود كه پيغمبران خدا با معجزات در دنيا آمدند و احكام خدا را بشما ابلاغ نمودند و شما را از عذاب چنين روزى ترساندند و بخرج شما نرفت و دست از شهوات خود برنداشتيد و در آزار ايشان و اوصيائشان‌

جلد 4 صفحه 532

كوشيديد گويند بلى چنين بود پس ايشان در جواب آنها گويند خدا كه بما اجازه دعا در حقّ كفّار نداده خودتان هر قدر ميخواهيد دعا كنيد كه ابدا فائده‌اى ندارد و مستجاب نميشود از امير المؤمنين عليه السّلام در تفسير استكبار در اين آيات نقل شده كه مراد ترك اطاعت از كسى است كه مردم مأمور باطاعت او شدند و برترى جستن بر كسى است كه دستور رسيده است بمتابعت او و قرآن بسيار ناطق بآن است.

وَ قال‌َ الَّذِين‌َ فِي‌ النّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّم‌َ ادعُوا رَبَّكُم‌ يُخَفِّف‌ عَنّا يَوماً مِن‌َ العَذاب‌ِ (49) قالُوا أَ وَ لَم‌ تَك‌ُ تَأتِيكُم‌ رُسُلُكُم‌ بِالبَيِّنات‌ِ قالُوا بَلي‌ قالُوا فَادعُوا وَ ما دُعاءُ الكافِرِين‌َ إِلاّ فِي‌ ضَلال‌ٍ (50)

و گفتند كساني‌ ‌که‌ ‌در‌ آتش‌ هستند بخزنه جهنّم‌ ملائكه‌ موكّلين‌ بعذاب‌ ‌که‌ ‌شما‌ ‌از‌ خداي‌ ‌خود‌ بخواهيد روزي‌ تخفيف‌ دهد ‌از‌ ‌ما عذاب‌ ‌را‌ خزنه‌ بآنها گفتند مگر نيامد ‌شما‌ ‌را‌ رسولان‌ ‌شما‌ ‌با‌ معجزات‌ باهره‌ و ادلّه واضحه‌ گفتند بلي‌ آمدند گفتند ‌شما‌ ‌خود‌ بخوانيد ‌خدا‌ ‌را‌ و نيست‌ دعاء كافرين‌ مگر ‌در‌ ضلالت‌ و گمراهي‌.

‌عليه‌‌که‌وَ قال‌َ الَّذِين‌َ فِي‌ النّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّم‌َ ادعُوا رَبَّكُم‌ يُخَفِّف‌ عَنّا يَوماً مِن‌َ العَذاب‌ِ انسان‌ موقعي‌ ‌که‌ بيچاره‌ شد بهر راهي‌ ‌که‌ احتمال‌ تأثير ميدهد متمسّك‌ و متوسل‌ ميشود (الغريق‌ يتوسل‌ بكل‌ّ حشيش‌) و نظر ‌به‌ اينكه‌ آنچه‌ ‌در‌ محشر دست‌ و پا زدند نتيجه‌ نگرفتند حال‌ گفتند ‌که‌ ‌اينکه‌ خزنه جهنّم‌ ملائكه عذاب‌ ‌در‌ پيشگاه‌ الهي‌ تقصير ندارند ‌اگر‌ ‌از‌ خداوند بخواهند شايد تأثيري‌ داشته‌ ‌باشد‌ چنانچه‌ بممالك‌ جهنّم‌ ‌هم‌ گفتند، وَ نادَوا يا مالِك‌ُ لِيَقض‌ِ عَلَينا رَبُّك‌َ، زخرف‌ آيه 77‌-‌ ‌که‌ تقاضاي‌ مرگ‌ كردند. خزنه جهنّم‌ ‌در‌ جواب‌ ‌آنها‌:

جلد 15 - صفحه 385

قالُوا أَ وَ لَم‌ تَك‌ُ تَأتِيكُم‌ رُسُلُكُم‌ بِالبَيِّنات‌ِ ‌براي‌ اقرار و اعتراف‌ و اثبات‌ استحقاق‌ ‌آنها‌.

قالُوا بَلي‌ اقرار كردند.

قالُوا فَادعُوا اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ ‌ما همچه‌ قدرتي‌ نداريم‌ ‌خود‌ دانيد و خداي‌ ‌خود‌ ‌از‌ ‌او‌ طلب‌ كنيد و درخواست‌ نمائيد.

وَ ما دُعاءُ الكافِرِين‌َ إِلّا فِي‌ ضَلال‌ٍ ‌هر‌ چه‌ ناله‌ و فرياد و درخواست‌ كنند اجابت‌ نميشود چنانچه‌ ‌از‌ قول‌ ‌آنها‌ ميفرمايد ‌که‌ گفتند، رَبَّنا أَخرِجنا مِنها فَإِن‌ عُدنا فَإِنّا ظالِمُون‌َ خداوند ‌در‌ جواب‌ ‌آنها‌ ميفرمايد قال‌َ اخسَؤُا فِيها وَ لا تُكَلِّمُون‌ِ‌-‌ مؤمنون‌ آيه 109 و 110).

]

(آیه 50)- ولی مراقبان دوزخ «می‌گویند: آیا پیامبران شما دلائل روشن برایتان نیاوردند»؟ و آیا بقدر کافی برای شما اتمام حجت نشد؟ (قالُوا أَ وَ لَمْ تَکُ تَأْتِیکُمْ رُسُلُکُمْ بِالْبَیِّناتِ).

در پاسخ «می‌گویند: آری» (قالُوا بَلی).

خازنان دوزخ به «آنان می‌گویند: پس هر چه می‌خواهید (خدا را) بخوانید ولی دعای کافران (به جایی نمی‌رسد و) جز در ضلالت نیست» (قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْکافِرِینَ إِلَّا فِی ضَلالٍ).

ج4، ص277

شما خود معترفید که پیامبران الهی با دلائل روشن آمدند، اما به آنها اعتنا نکردید و کافر شدید، بنابر این هر چه دعا کنید سودی ندارد.